Hakkında en çok okuduğum besteci belki de Wagner'dir. Geçen yıl AKM'de izlediğim Uçan Hollandalı'nın ardından hakkında bulabildiğim her şeyi alıp okumuş ve izlemiştim. Çok güzel sahnelenmiş bir eserdi ama beni bu kadar etkileyen neydi de bu kadar zaman harcadım şimdi hatırlayamıyorum doğrusu (çok güzel bir gündü orası ayrı). Hala Wagner dinliyor muyum, evet. Geçen yılki kadar büyük bir tutkuyla mı dinliyorum, hayır. Wagner'in eserlerine ve yazdıklarına yakınlaşabilmek için (burada anlamak diyemiyorum iddialı olur diye) felsefeye de girmek gerektiğinden bahsedeceğim yol ne kısa, ne de kolay. Hakkında hiçbir şey okumadan da olağanüstü müziğini dinleyip keyif alma imkanı olsa da neden birazcık daha fazlası için çaba göstermeyelim diyenler için başlıyoruz.
Öncelikle bu yazıda sadece Türkçe'ye çevrilmiş kitaplardan bahsedeceğimi söyleyeyim. Eğer İngilizce okumak isterseniz elbette daha kapsamlı bir külliyat var (eşi Minna Wagner'in biyografisi okunmaya değer bence). Almanca okuyabilenler için kaynaklar eminim kıyaslanamaz şekilde fazladır.
Wagner'in kendi yazdığı Geleceğin Sanat Eseri [1] başlıklı kitapla başlamamanızı öneririm. Wagner bu kitabında dans, müzik ve şiirin yeniden birleşmesinden oluşacak tümleşik bir sanat eserini tasvir ediyor ama bir başlangıç kitabı olarak bence ağır bir kitap. Wagner'in yazdığı ve Türkçeye çevrilmemiş Das Judenthum in der Musik isimli bir kitap da var ama arayıp bulmaya değmeyecek zırvalar içerdiğinden bahsetmiyorum bile.
Eğer Wagner hakkında tek bir kitap okuyayım diyorsanız Uğur Ekren'in Felsefenin Perspektifinden J.S.Bach ve Richard Wagner'in Sanatı [2] kitabı çok iyi bir tercih olacaktır. Uğur hoca Bach ve Wagner hakkında felsefeci olmayanların da anlayabileceği (veya anladığını sanabileceği) kapsayıcı bir metinle çıkıyor karşımıza. Bu kitapla başlayın, ilginiz devam ediyorsa okumayı sürdürürsünüz. Kitap tarihsel bir kişiliğin başka türlü de yorumlanabileceğini kabul eden harika bir bölümle bitiyor:
"Felsefenin de kendi içinde sayısız farklı tepelerinin olduğu bilinen bir gerçektir. Ancak yine de şehrin tüm sokaklarını, meydanlarını, evlerini, bahçelerini diğerlerinden daha iyi görebileceğimiz bir ya da birden fazla tepenin var olması olanağını üstelik bizimkisinden daha iyi bir konumda olduğu için şehrin manzarasını daha fazla ayrıntısıyla resmedebileceğimiz bir tepenin var olması olanağını reddedemeyiz. Bu aslında bizimkisinden çok daha yetkin ve daha iyi çalışmaların gelecekte ortaya çıkabilme olanağını barındırdığından umut verici ve sevinilecek bir durumdur."
Bir başka aydınlatıcı kaynak da Louis William Flaccus'un yazdığı Sanatçılar ve Düşünürler [3] isimli kitap. Kitapta Wagner'e ayrılmış sadece 34 sayfa olsa da bir bütünlük içinde okumak faydalı bir deneyim olmuştu benim için.
Wagner hakkında okunabilecek en boş kitap bence S. Alksandrovich Bazunov'un Richard Wagner Hayatı ve Müzik Çalışmaları [4] başlıklı kitap. Büyük bir önyargıyla, sadece eleştirmek için yazılmış böyle bir kitabı okumaya kimin ihtiyacı var bilemiyorum.
Wagner'i arayan herkesin yolu Nietzsche ile kesişecektir. Nietzsche'nin bir dönem çok sevdiği, sonra sevmediği Wagner'le ilgili üç kitabı var: Wagner Olayı / Nietzsche Wagner'e Karşı [5], Richard Wagner Bayreuth'ta [6]. Tragedyanın Doğuşu [7] kitabında Richard Wagner'e Önsöz bölümü var diye okumuştum ben, belki siz de okumak istersiniz. Nietzsche okuması, anlaması çok zahmetli bir felsefeci benim için.
Son olarak Fihrist Yayınlarının [8] harika bir iş çıkartarak opera eserlerinin librettolarını özgün dili ve Türkçesi bir arada bastığını da söylemek isterim. Kısa opera diye bir şey var mı bilmiyorum ama Wagner operaları gerçekten çok uzun. Fihrist Yayınları başka hiçbir şey yapmasanız bile bir günde izleyemeyeceğiniz yedi Wagner eserini basmış. Bu kadar zaman harcayacağınız bir eylem için önceden okuma yapmak gerekir herhalde.
Bir sanatçının eserlerinde değil de kişiliğine bakmak gerekir mi sorusuna tutarlı bir cevap veremiyorum. O kadar çok asla arkadaş olmak istemeyeceğim büyük sanatçı var ki onları hayatımdan çıkartırsam geriye büyük bir kuraklık kalacakmış gibi geliyor. Elbette kimileri var ki sefillikleri sanatlarının çok önüne geçmiş durumda. Onların sanatlarından mahrum kalmayı göze alabiliyorum. Wagner'in hayatınıza dokunmasına bir şans verin. Siz de birilerinin hayatlarına ne büyük heyecanlarla girdiniz ve sonra dışarıda kalmadınız mı?
